ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΜΕΤΑΞΑ

Πώς είδαν οι Αγγλοι την 4η Αυγούστου

* Στενή η σχέση Ανακτόρων - Βρετανίας και Μεταξά σε μια εποχή που τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν στην Ευρώπη
ΦΩΤΕΙΝΗ TOMAH
«Eπικειμένης γενικής στασιαστικής κινήσεως των κομμουνιστών της οποίας σοβαρά εκδήλωσις μετά ταραχών είχε οργανωθεί και προκηρυχθεί διά σήμερον, Κυβέρνησις τη εγκρίσει της A.M. του Βασιλέως, όπως προλάβη την αιματοχυσίαν και επιβάλη το κράτος του Νόμου, εκήρυξε χθες την εσπέραν τον Στρατιωτικόν Νόμον και διέλυσε την βουλήν (sic). Εκλογαί ανεβλήθησαν επ' αόριστον. Επικρατεί απόλυτος ησυχία. Κυβέρνησις τελείως Κυρία της καταστάσεως. Κοινή γνώμη επικροτεί γενικώς μέτρα κυβερνήσεως» (ΑΠ 15122, Τμήμα ΙΓ, φακ. K.Y. 1936, 51,1, 5 Αυγ. 1936).
Με την οδηγία αυτή που διεβιβάσθη «προς απάσας τας πρεσβείας και προξενεία» της χώρας στο εξωτερικό ανακοινώθηκε την επομένη της 4ης Αυγούστου το πραξικόπημα, επιβληθέν υπό του Ιωάννη Μεταξά.
H απέχθεια του ανδρός στον κοινοβουλευτισμό ήταν γνωστή. Σημειολογικά και μόνο στο συγκεκριμένο κείμενο επισημαίνονται η αναγραφή με μικρό εισαγωγικό γράμμα της λέξεως βουλή και με κεφαλαία των λέξεων Στρατιωτικός Νόμος και ο προσδιορισμός της κυβερνήσεως ως... Κυρίας (ενν. του ελέγχου των πραγμάτων).
H επιλογή του άρθρου να ασχοληθεί με τη βρετανική στάση απέναντι στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν έγινε παρά για να δείξει τη στενή σχέση Ανακτόρων - Βρετανίας και Μεταξά σε μια εποχή που τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν στην Ευρώπη και οι ισχυροί αναζητούσαν συμμάχους στη Βαλκανική.
Ο Ιωάννης Μεταξάς έχει καταχωρηθεί, παρά τα αισθήματα συμπάθειάς του στο πνεύμα και στην παιδεία της Γερμανίας (φοίτησε στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου), στους αγγλόφιλους πολιτικούς της χώρας. H επιλογή του να τεθεί στην τροχιά της M. Βρετανίας υπαγορευόταν πρωτίστως εξαιτίας των λόγων συγγένειας του Γεωργίου B' με τη βασιλική οικογένεια της Αγγλίας, αλλά και από την εκτίμησή του ότι, αν το Λονδίνο δεν εμπιστευόταν την πολιτική του, δεν θα δίσταζε να καταλύσει το αυταρχικό καθεστώς του.
Την τακτική των ισορροπιών, που εγκαινίασε προτού ακόμη προχωρήσει στην επιβολή της δικτατορίας, συνέχισε ολόκληρο το διάστημα κυριαρχίας της, ασχολούμενος μάλιστα προσωπικά με την εξωτερική πολιτική της χώρας. Αλλωστε και η ανεπίσημη επίσκεψη του Εδουάρδου H' και της μετέπειτα λαίδης Simpson στη χώρα μας για διακοπές με τη θαλαμηγό «Nahlin» δεν έγινε γιατί υπήρχε η ανησυχία στη γαλλική Ριβιέρα από το «Λαϊκό Μέτωπο» του Λ. Μπλουμ και στην Ισπανία λόγω εμφυλίου, αλλά γιατί υπήρχε απόφαση του Λονδίνου να στηρίξει ανοιχτά τον I. Μεταξά και τον βασιλιά Γεώργιο B´.
Τον Εδουάρδο ακολούθησε έναν μήνα αργότερα, στις 20 Σεπτεμβρίου, ο υπουργός Προπαγάνδας της Γερμανίας Γιόζεφ Γκαίμπελς. Ο ναζιστής υπουργός, που είχε συνομιλίες με τον Μεταξά και παρακάθησε σε επίσημο δείπνο που δόθηκε προς τιμήν του στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», δεν συνάντησε τον βασιλιά, ο οποίος φρόντισε να λείπει με υπόδειξη του Μεταξά από την Αθήνα. H ικανοποίηση του Βερολίνου από την επίσκεψη διαφαίνεται σήμερα στα τηλεγραφήματα του τότε γερμανού πρεσβευτή στην Αθήνα T. Κορτ, ο οποίος έγραφε: «Το ταξίδι αυτό ενίσχυσε τις συμπάθειες των Ελλήνων για τη Γερμανία. H επίσκεψη Γκαίμπελς αναμένεται να έχει νέες πολιτικές επιπτώσεις στις σχέσεις των δύο χωρών». Πράγματι η κυβέρνηση Μεταξά προώθησε προς όφελος της χώρας τις σχέσεις της με το Γ' Ράιχ και σε οικονομικό επίπεδο (το μισό της ελληνικής παραγωγής, σε γεωργικά προϊόντα, απορροφήθηκε το 1938 από την αγορά της Γερμανίας).
Τι έγραφε ο βρετανικός Τύπος για το μεταξικό πραξικόπημα
Αρθρο του «Daily Worker», οργάνου του KK Αγγλίας, στις 27 Αυγούστου του 1936. O αρθρογράφος γράφει: «όχι μόνον το μέλλον της Μοναρχίας κρέμαται εκ της σημερινής αναστολής της συνταγματικής κυβερνήσεως αλλά και αι ελευθερίαι του λαού και αι εργατικαί και βιωτικαί των συνθήκαι». Στη φωτογραφία επάνω διακρίνονται έλληνες πολίτες στην εξορία. (Σιμόπουλος, ΑΠ 2254/ΣΤ/36)
H υποστήριξη των Αγγλων στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν τόση, ώστε δεν δίστασαν, όπως προκύπτει από διπλωματικούς φακέλους του Foreign Office, να αντικαταστήσουν τον πρεσβευτή τους στην Αθήνα Sir Sidney Waterlow με τον Sir Charles Palairet, όταν ο πρώτος στα δύο κιόλας πρώτα χρόνια από την επιβολή του καθεστώτος πρόλαβε να έλθει σε σύγκρουση με τον Μεταξά.
Ο βρετανικός Τύπος αντικατοπτρίζει κάλλιον παντός άλλου την πολιτική αυτή από την αμέσως επομένη του πραξικοπήματος. Ακόμη και όταν χρειάστηκε να ασκηθεί κριτική για την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού από έγκριτα φύλλα, η υποστήριξη στο πρόσωπο του βασιλιά Γεωργίου B', ως ρυθμιστή της πολιτικής σταθερότητας στη χώρα, ήταν σαφής.
5 Αυγούστου. H «Εσπερινή Σημαία» έγραφε με τίτλο «H σειρά της Ελλάδος» ότι «η εν Ισπανία σύγκρουσις μεταξύ Αριστερών και Δεξιάς ήτις εδημιούργησεν ήδη Ευρωπαϊκήν κρίσιν ευρίσκει σήμερον εν Ελλάδι νέαν εστίαν κινδύνου...» (πρεσβευτής X. Σιμόπουλος από Λονδίνο, ΑΠ 2044/ΣΤ/36).
10 Αυγούστου. H απογευματινή φιλελεύθερη «Star» απορρίπτει το πρόσχημα του κομμουνισμού για τον οποίο διαπιστώνει ότι είναι «ολιγωτέρα δύναμις εν Ελλάδι» και ζητεί από τον Γεώργιο «να επανέλθει εις την γενναιόφρονα εκείνην ορμήν ήτις τον ήγαγεν, άμα τη επανόδω του, εις την προκήρυξιν ελευθέρων εκλογών» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2093/ΣΤ/36).
Την ίδια ημέρα η «Yorkshire Post» αναφέρεται στον «πολύ καλά οργανωμένο κομμουνισμό» και στο αδιέξοδο στο οποίο οδήγησε ο κομμουνισμός, σε «δύο ισοδύναμα αντίπαλα στρατόπεδα». Και καταλήγει: «Ο βασιλεύς παρέσχεν αρκετά δείγματα ορθής εκτιμήσεως των συμπαθειών του λαού του: η δικτατορία εμπνέεται υπό αγαθών διαθέσεων»... (ο.π.π.).
H «Glasgow Herald» χαρακτηρίζει «πραγματική τραγωδία, εάν το έργο της συνδιαλλαγής, το οποίον τόσον ευελπίστως ήρχισεν ο επανελθών Μονάρχης, απέβαινεν εις μάτην...» (ο.π.π.).
Στο ίδιο πνεύμα κινούνται τα δημοσιεύματα της «Western Mail» και «Western Daily Press» που καταλήγει «είναι δύσκολο να ειπή τις ποια άλλη διέξοδος απέμενε παρά δικτατορία υπό την μίαν ή την άλλην μορφήν...» (ο.π.π.).
14 Αυγούστου. Ο συντηρητικός «Scotsman» του Εδιμβούργου παραλληλίζει τα γεγονότα της Ισπανίας με την κατάσταση στην Ελλάδα και μιλάει για υπαρκτό κομμουνιστικό κίνδυνο. Το ίδιο και η «Northern Whig» με τίτλο «H απειλή του κομμουνισμού», επισημαίνοντας ότι «... η ερυθρά ζύμη προκαλεί επικινδύνους ζυμώσεις καθ' άπασαν την Ευρώπην» (Σιμόπουλος, ΑΠ2181/ΣΤ/36).
17 Αυγούστου. Σε εκτενές άρθρο της η «Belfast Telegraph» παρατηρεί ότι «... οι σύγχρονοι Ελληνες όπως και οι Αρχαίοι Αθηναίοι είναι εμφύτως άστατοι και επιρρεπείς εις νεωτερισμούς τόσον εν τη πολιτική ζωή όσον και αλλαχού» και καταλήγει ότι «η μεγάλη μοίρα του λαού θα δεχθεί ευαρέστως την αυταρχίαν εάν υπάρχει δι' αυτής ελπίς να εξασφαλίση την τάξιν και την εσωτερικήν του γαλήνην...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2183/ΣΤ/36).
27 Αυγούστου. H «Manchester Guardian» με τίτλο «Πλήρης ηρεμία επικρατεί» δημοσιεύει επιστολή που έλαβε από φίλο του ο Sir Arthur Crosfield και αναφέρει ότι «πάντες οι υγιώς σκεπτόμενοι επιδοκιμάζουν την επελθούσαν μεταβολήν» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2249/ΣΤ/36).
8 Σεπτεμβρίου. H «English Review» γράφει ότι «... το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου δεν ήτο απροσδόκητον, θα χαιρετισθή δε υπό παντός φίλου της Ελλάδος και ότι ο βασιλεύς Γεώργιος κατέδειξεν διά μίαν ακόμη φοράν ότι είναι ηγέτης...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2351/ΣΤ/36).
14 Σεπτεμβρίου. Σε άρθρο της επιθεωρήσεως «The Spectator» ο φιλελεύθερος βουλευτής Robert Bernays συνοψίζοντας τις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στην Ελλάδα γράφει ότι «το πρώτο πράγμα που κάμνει αμέσως εντύπωσιν εις τον επισκεπτόμενον την Ελλάδα είναι η αξία της Μοναρχίας ως θεσμού και η εμπιστοσύνη του λαού εις τον Βασιλέα...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2392/ΣΤ/36).
18 Σεπτεμβρίου. Ο «Scotsman» του Εδιμβούργου επανέρχεται και με ανάλυση που επιχειρεί για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» καταλήγει στη θέση ότι «ούτε ο Στρατηγός Μεταξάς ούτε ο Βασιλεύς είναι αυταρχικοί δεσπόται. H αοριστία δε του κυβερνητικού προγράμματος ενισχύει την εντύπωσιν ότι αι προθέσεις της είναι αγαθαί». Και πιο κάτω «... Οι Ελληνες όμως, άκρατοι δημοκράται, ουδέποτε παρέχουν την συγκατάθεσίν των εν λευκώ. Πρέπει να αναμένουν διά να ιδούν...» ( Σιμόπουλος, ΑΠ 2427/ΣΤ/36).
H μηνιαία «National Review» με τίτλο «Ελληνική Δικτατορία» αποδίδει εύσημα στον Γεώργιο, «η έγκαιρος ενέργεια (του οποίου) και των συμβούλων του απεσόβησαν από την χώραν περίοδον αποσυνθέσεως και κομμουνισμού...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 24/08/ΣΤ/36).
15 Οκτωβρίου. Ο «Scotsman» πληροφορεί ότι «ο στρατηγός Μεταξάς και οι συνεργάται του απολαύουν πλήρους υποστηρίξεως του βασιλέως, ηγεμόνος μετριοπαθών αντιλήψεων, βαθύτατα προσκειμένου εις τους βρετανικούς θεσμούς...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2688/ΣΤ/36).
30 Νοεμβρίου. «Για απάθεια του λαού» μιλάει το φύλλο της «Manchester Guardian» (Σιμόπουλος, ΑΠ 3065/ΣΤ/36).
14 Δεκεμβρίου. Με τίτλο «Πρόοδος εν Ελλάδι» η «English Review» αναφέρεται στον ρόλο του Γεωργίου που «... έσωσε διά του στρατηγού Μεταξά την χώραν του από της ολεθρίου τύχης ήτις κατατρύχει την Ισπανίαν...» (Σιμόπουλος, ΑΠ 3195/ΣΤ/36). Στο ίδιο πνεύμα ήταν και το άρθρο του Νοεμβρίου. «... Καθ' ον χρόνον οι πολιτικοί εδίσταζον, ο μονάρχης έδρα και διά της γοργής του ενεργείας απέτρεψεν αιματοχυσίαν επί ευρείας κλίμακας» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2893/ΣΤ/36).
Στο μεταξύ οι εμπορικές σχέσεις της Γερμανίας με τα βαλκανικά κράτη και την Ελλάδα ήταν στο επίκεντρο του βρετανικού ενδιαφέροντος. H «Evening Post» σε άρθρο της στις 4 Σεπτεμβρίου 1936, αναφερόμενη στην επίσκεψη Γκαίμπελς, έγραφε: «Αντελήφθη η Γερμανία ότι τα Βαλκανικά κράτη προσέβλεπαν κατά νέον όλως τρόπον προς την Αγγλίαν, την Βρεττανικήν αυτοκρατορίαν και την Δυτικήν Ευρώπην και ότι εν τη διαγεννηθείση ελπίδι ότι η Μεγάλη Βρεττανία θα είναι φίλη των, αι κυβερνήσεις της Ελλάδος, της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας ευρέθησαν πλησιέστεραι προς αλλήλας» (Σιμόπουλος, ΑΠ 2506/ΣΤ/36).
H απάντηση της Γερμανίας με αφορμή ομιλία του βρετανού ΥΠΕΞ στη Βουλή για τις αγγλογερμανικές σχέσεις και τους εξοπλισμούς της Γερμανίας έφθασε τον Νοέμβριο του ιδίου έτους με δημοσίευμα της «Berliner Βοrsen Zeitung» συνοψιζόμενη στη φράση «... ουδείς εν Γερμανία επιθυμεί να χρησιμοποιήση την φιλίαν της Αγγλίας στρεφομένην εναντίον τρίτου τινός και αντιστρόφως...».
Ο κόσμος όδευε ήδη στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, και το θέρετρο του πολέμου αυτού, η Ευρώπη και η Βαλκανική, υποχρέωνε τις κυβερνήσεις να λάβουν θέση ανάμεσα στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. H φιλοβρετανική πολιτική κατέτασσε την Ελλάδα στους Συμμάχους του πολέμου κατά του Αξονα ήδη από το 1936.
H κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.
Το ΒΗΜΑ, 06/08/2006 , Σελ.: A14Κωδικός άρθρου: B14832A141