Ιωάννης Μεταξάς , o Eθνικός Κυβερνήτης
απο ΤΑ ΝΕΑ
Ιωάννης Μεταξάς: με το «όχι» μπόρεσε να εκφράσει και τον λαό Στρατιωτικός και πολιτικός, πρωθυπουργός της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, παρά την κεφαλονίτικη καταγωγή της οικογενείας του και τις κατοπινές σχέσεις με το νησί της Κεφαλονιάς, γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1871. Αποφοιτά από τη Σχολή των Ευελπίδων με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του Μηχανικού (1885-1890) και συμμετέχει στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Από το 1899 έως το 1903 συμπληρώνει τις σπουδές του στην Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου και μετά την επιστροφή του προάγεται σε λοχαγό (1906) και υπηρετεί στο Σώμα των Γενικών Επιτελών μέχρι την κατάργησή του από την Επανάσταση του 1909. Υπασπιστής του Ελευθέριου Βενιζέλου, ως υπουργού των Στρατιωτικών την περίοδο 1910-1912. Στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων διαπραγματεύεται και υπογράφει στη Σόφια, ως στρατιωτικός πληρεξούσιος της Ελλάδας, τη στρατιωτική σύμβαση με τη Βουλγαρία. Επιτελικός αξιωματικός στους πολέμους αυτούς συμμετέχει ταυτόχρονα και σε διαπραγματεύσεις με τον βαθμό του ταγματάρχη για την ειρήνη με την Τουρκία με τον Ε. Βενιζέλο στο Λονδίνο, αλλά και στην υπογραφή της στρατιωτικής σύμβασης με τη Σερβία. Αντισυνταγματάρχης αμέσως μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, αναλαμβάνει αρχηγός του Γενικού Επιτελείου το 1915. Παραιτείται λίγους μήνες αργότερα, επειδή διαφωνεί με τη συμμετοχή της Ελλάδας στις επιχειρήσεις των Δαρδανελλίων κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και την άνοιξη του 1914 είχε συμβουλεύσει την κυβέρνηση να επιχειρήσει αιφνιδιαστική απόβαση στη Χερσόνησο της Καλλίπολης με στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Η παραίτηση Μεταξά επηρεάζει τον Κωνσταντίνο, ο οποίος παραμένει έκτοτε αμετακίνητος στην πολιτική της ουδετερότητας στον πόλεμο αυτό, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση με τον Βενιζέλο και την εμπλοκή της χώρας στον εθνικό διχασμό. Επανέρχεται στο Γενικό Επιτελείο το φθινόπωρο του 1915 μετά τη γενική επιστράτευση που κηρύσσεται ως αντίδραση σε αντίστοιχη ενέργεια της Βουλγαρίας. Προάγεται σε συνταγματάρχη το 1916. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου ο Κωνσταντίνος αποπέμπει το Γενικό Επιτελείο του, συμπεριλαμβανομένου και του Μεταξά, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τους συμμάχους. Στο κλίμα πολιτικής έντασης που επικρατεί, ο Μεταξάς δεν αποκλείει την πιθανότητα φυσικής εξόντωσης του Βενιζέλου, όπως επιθυμεί ο στρατιωτικός ακόλουθος της γερμανικής πρεσβείας Falkenhausen, με τον οποίο βρίσκεται σε συνεχή στενή επαφή από την αρχή του πολέμου. Στην όξυνση του πολιτικού κλίματος ο Μεταξάς συμβάλλει τα μέγιστα, ως ένας από τους βασικούς οργανωτές των Επιστράτων, των παραστρατιωτικών τρομοκρατικών οργανώσεων φανατικών βασιλικών. Το αποκορύφωμα αυτής της τρομοκρατίας εναντίον των βενιζελικών εκδηλώνεται στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1916. Η επιτροπή που ερευνά αργότερα τα γεγονότα αυτά επιβεβαιώνει, μεταξύ των αξιοποίνων πράξεων, 35 φόνους και εκατοντάδες περιπτώσεις λεηλασίας. Το 1919 ο Μεταξάς καταδικάζεται ερήμην εις θάνατον για τον ρόλο του στα Νοεμβριανά, ενώ οι συγκατηγορούμενοί του αθωώνονται. Αποστρατεύεται το 1917 και εξορίζεται μαζί με άλλους τριάντα, περίπου, πολιτικούς στην Κορσική.
Επανέρχεται στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1920, όταν νικούν οι αντιβενιζελικοί στις εκλογές. Την άνοιξη του 1921 αρνείται να αναλάβει την αρχηγία του Στρατού στη Μ. Ασία, επειδή, όπως δηλώνει, δεν υπάρχει καμία προοπτική τελικής νίκης. Τον ίδιο χρόνο ιδρύει το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Αντίθετος προς την πολιτική της επαναστατικής κυβέρνησης, συνεργάζεται με το αντεπαναστατικό κίνημα των στρατηγών Γ. Λεοναρδόπουλου και Π. Γαργαλίδη τον Οκτώβριο του 1923. Μετά την αποτυχία του, δραπετεύει από την Πάτρα στην Ιταλία. Ο Μεταξάς αντιδρά θετικά σε προσέγγιση του Παπαναστασίου και διαπραγματεύεται την αναγνώριση εκ των υστέρων ενός δημοψηφίσματος για το καθεστώς, με αντάλλαγμα την αμνήστευσή του για τη συμμετοχή του στο κίνημα αυτό. Πραγματικά μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος τον Απρίλιο του 1924, ο Μεταξάς δηλώνει ότι θα πολιτευθεί στα πλαίσια του αβασίλευτου πολιτεύματος. Στη διάρκεια της δικτατορίας του Θ. Πάγκαλου, οι σχέσεις του με τον δικτάτορα παρουσιάζουν διακυμάνσεις. Ο Μεταξάς είναι αναμφισβήτητα θετικά διακείμενος απέναντι στα αυταρχικά καθεστώτα. Την περίοδο αυτή η δικτατορία του Μουσολίνι παρακολουθείται με ενδιαφέρον από πολλούς επίδοξους μιμητές της και όχι μόνον. Είναι όμως υποχρεωμένος από την πολιτική συγκυρία να τηρεί ισορροπίες. Συμμετέχει με τους πολιτικούς αρχηγούς, πλην του Θ. Σοφούλη, σε σειρά συσκέψεων που συγκαλεί ο Πάγκαλος τον Νοέμβριο του 1925 για τη διενέργεια αδιάβλητων εκλογών. Ο Μεταξάς και ορισμένοι αρχηγοί υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση Πάγκαλου πρέπει να διατηρήσει μέχρι τις εκλογές τα εξαιρετικά δικαιώματα με τα οποία έχει αυτοπεριβληθεί. Οι συσκέψεις δεν καταλήγουν πουθενά. Ο Μεταξάς συμφωνεί να προταθεί ο καθηγητής Δεμερτζής ως κοινός υποψήφιος των πολιτικών κομμάτων στις προεδρικές εκλογές που προκηρύσσει ο Πάγκαλος για τον Απρίλιο του 1926. Συμμετέχει και στην προεκλογική εκστρατεία. Ο Μεταξάς συλλαμβάνεται από το δικτατορικό καθεστώς δύο ημέρες πριν καταλυθεί από πραξικόπημα του Κονδύλη. Ο Πάγκαλος αποκαλύπτει στην απολογία του, ότι στη διάρκεια της δικτατορίας του βρισκόταν σε διαρκή επαφή και μυστική συνεργασία με τον Μεταξά.
Στις εκλογές του Νοεμβρίου 1926 οι Ελευθερόφρονες του Μεταξά κερδίζουν 51 έδρες. Στην οικουμενική κυβέρνηση, υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, ο Μεταξάς αναλαμβάνει το υπουργείο Συγκοινωνιών. Στην περίοδο της υπουργίας του ο Μεταξάς επιχειρεί να πετύχει την έγκριση της Βουλής για δύο συμβάσεις οι οποίες προκαλούν εντονότατες πολιτικές παρεμβάσεις και αντιδράσεις. Η πρώτη αφορά το προνόμιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και την εκμετάλλευση αστικών συγκοινωνιακών μέσων στην Αθήνα από την εταιρεία Ρower and Τraction Co. Η δεύτερη, την κατασκευή μεγάλου οδικού δικτύου 2.600 χλμ. από την εταιρεία Π.Γ. Μακρής & Σία, η οποία αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα την εταιρεία Σελλ, με κυριότερο χρηματοδότη του έργου την Τράπεζα Χάμπρο, η οποία είναι ο μεγαλύτερος δανειστής του Ελληνικού Δημοσίου. Και οι δύο συμβάσεις είναι αγγλικών συμφερόντων. Η αγγλική κυβέρνηση καθιστά σαφές ότι η έγκριση της σύμβασης Ρower είναι προϋπόθεση για τη δανειοδότηση του Ελληνικού Δημοσίου από την αγγλική χρηματαγορά. Οι διαφωνίες που προκύπτουν με βάση τη σύμβαση οδοποιίας, στην έγκριση της οποίας αντιτίθεται ο Παπαναστασίου, δείχνουν τα προβλήματα συνεργασίας που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση Ζαΐμη, η οποία και παραιτείται. Στη νέα κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία δεν συμμετέχει ο Παπαναστασίου, ο Μεταξάς παραμένει υπουργός Συγκοινωνιών και η σύμβαση ανατίθεται τελικά στον οίκο Μακρή.
Η επικύρωση που επιτυγχάνει ο Μεταξάς και για τις δύο συμβάσεις οπωσδήποτε καταγράφεται ως θετικό στοιχείο στο σύντομο βιογραφικό του που τηρεί και ανελλιπώς ενημερώνει το Foreign Οffice, όπως άλλωστε και για όλες τις προσωπικότητες που το ενδιαφέρουν σε κάθε χώρα. Ο Μεταξάς θα δείξει την ίδια ευαισθησία στην εξυπηρέτηση αγγλικών οικονομικών συμφερόντων και μετά την κήρυξη της δικτατορίας στις 4 Αυγούστου 1936.
Στις εκλογές του 1928, όταν επανέρχεται θριαμβευτικά ο Βενιζέλος στην πολιτική, το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων εκλέγει έναν βουλευτή, όχι όμως τον Ι. Μεταξά. Απογοητευμένος δηλώνει ότι παραιτείται της πολιτικής. Εκλέγεται όμως στη Βουλή στις εκλογές του 1932 μαζί με δύο οπαδούς του και αναλαμβάνει υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση που σχηματίζει τότε ο Κ. Τσαλδάρης. Στις εκλογές του 1933 ο Μεταξάς εκλέγει έξι βουλευτές και συμμετέχει στην κυβέρνηση Τσαλδάρη μέσω του οπαδού του Θ. Τουρκοβασίλη. Ταυτόχρονα κατηγορεί τον Ε. Βενιζέλο ως ηθικό αυτουργό και συνεργό τού πραξικοπήματος που επιχείρησε ο Ν. Πλαστήρας αμέσως μετά τις εκλογές του Μαρτίου 1933. Η ένταση που προκαλεί η σχετική συζήτηση στη Βουλή συνεχίζεται, όταν ο Βενιζέλος κατηγορεί τον Μεταξά ότι ίσως έχει ποινικές ευθύνες για τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Η έντονη αντιπαράθεση των δύο πολιτικών και η πολιτική οξύτητα διατηρείται με την αρθρογραφία τους στον Τύπο της εποχής για τα αίτια του εθνικού διχασμού. Μετά την καταστολή του κινήματος του 1935, ο Μεταξάς και ο Ι. Ράλλης, ο μετέπειτα κατοχικός πρωθυπουργός και συνεργάτης των Γερμανών, ζητούν με οχλοκρατικές διαδηλώσεις τη θανατική ποινή για τους πρωταίτιους αξιωματικούς και την παραίτηση της κυβέρνησης. Ηγείται της μερίδας των αδιάλλακτων αντιβενιζελικών και βασιλοφρόνων, ανακινεί πρώτος το πολιτειακό ζήτημα και διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην παλινόρθωση της μοναρχίας.
Στις εκλογές του Ιανουαρίου 1936, δύο μήνες μετά το νόθο δημοψήφισμα που επαναφέρει τη μοναρχία στην Ελλάδα, το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων κερδίζει 7 έδρες (το 3,94% των ψήφων). Στη Βουλή η αντιβενιζελική παράταξη έχει 143 έδρες, η βενιζελική 142 και το ΚΚΕ 15. Ο Γεώργιος Β' όμως αναθέτει στον Μεταξά το υπουργείο των Στρατιωτικών, ύστερα από προηγούμενη συνεννόηση μαζί του και με τη συγκατάθεση των βενιζελικών. Το Μάρτιο του 1936 ο Μεταξάς αναλαμβάνει και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Τον Απρίλιο, αμέσως μετά τον θάνατο του πρωθυπουργού Κ. Δεμερτζή, ο Γεώργιος Β' διορίζει και ορκίζει τον Μεταξά πρόεδρο της κυβέρνησης χωρίς να συμβουλευθεί κανέναν από τους πολιτικούς αρχηγούς ούτε τον πρόεδρο της Βουλής. Ο Μεταξάς αναλαμβάνει και το υπουργείο Εξωτερικών. Η Βουλή περιβάλλει την κυβέρνηση Μεταξά με την εμπιστοσύνη της, με 240 ψήφους υπέρ, 16 κατά (το Παλλαϊκό Μέτωπο του ΚΚΕ και ο Γ. Παπανδρέου) και 4 αποχές.
Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς επικαλείται «κινδύνους διασαλεύσεως της τάξεως» στο εσωτερικό και τη διεθνή κατάσταση και καταλύει το συνταγματικό πολίτευμα. Εγκαθιδρύει δικτατορία με τη συγκατάθεση του Γεωργίου Β', ο οποίος διαλύει τη Βουλή χωρίς να προκηρύξει εκλογές και αναστέλλει πολλά άρθρα του Συντάγματος, ιδίως τα αναφερόμενα στις ατομικές ελευθερίες. Τον Σεπτέμβριο του 1935 ο Ε. Βενιζέλος είχε πει για τον Μεταξά ότι είναι θετικός και με πραγματική αξία, αλλά δεν έχει κανένα αντικειμενικό σκοπό εκτός από την επιθυμία του να κυβερνήσει με κάθε τρόπο και με οιοδήποτε μέσο. Το καλοκαίρι του 1936 ο Μεταξάς γνωρίζει πολύ καλά ότι παρ' όλη την πολυσχιδή δραστηριότητά του, δεν έχει κατορθώσει να αποκτήσει αξιόλογα ερείσματα ούτε στο λαό ούτε στις Ένοπλες Δυνάμεις, οι οποίες μετά τις εκκαθαρίσεις του 1935 πρόσκεινται στον Γεώργιο Β'. Στα τέλη Φεβρουαρίου 1936 γράφει στο ημερολόγιό του για τις διαθέσεις του Γεωργίου Β': «Διστακτικός. Αλλά άγεται προς λύσιν μου». Στην περίπτωση της επιβολής της δικτατορίας ίσως και να γνωρίζει ότι ουσιαστικά είναι «σκεύος επιλογής» του Γεωργίου Β'. Αντί ο Μεταξάς να επιλέγει τη λύση, στην πραγματικότητα επιλέγεται για να την προωθήσει. Το γεγονός είναι ότι ηγείται πλέον ενός καθεστώτος, την αναγκαιότητα του οποίου διακηρύσσει από καιρό, χωρίς όμως να είναι και ο μόνος. Η ανάγκη της επιβολής δικτατορίας συζητείται ήδη έντονα από την άνοιξη του 1934 και η προσφυγή σ' αυτήν οφείλεται στην αδυναμία της αστικής τάξης να δώσει λύση, όπως άλλωστε έχει συμβεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Εξάλλου το ενδεχόμενο ενός ευρωπαϊκού πολέμου απαιτεί την ύπαρξη ομοιογενούς στρατού και πολιτικής σταθερότητας, σύμφωνα με τα μηνύματα που παίρνει ο Γεώργιος Β' από το εξωτερικό.
Με βάση τα δεδομένα αυτά η γερμανοφιλία του Μεταξά στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, με την οποία παραδοσιακά πιστώνεται ακόμη και σήμερα, έχει χάσει προ πολλού την όποια σημασία της. Η μεταστροφή του προς την Αγγλία εντάσσεται, όπως έχει ήδη επισημανθεί, στο γενικότερο πλαίσιο της μεταστροφής τής αντιβενιζελικής παράταξης προς την Αγγλία και τη Γαλλία. Η παράταξη αυτή θεωρεί πλέον ότι οι δύο αυτές δυνάμεις και ιδίως η Αγγλία μπορούν να εξασφαλίσουν την εξωτερική ασφάλεια και την εσωτερική σταθερότητα της χώρας. Αντίθετα οι βενιζελικοί απομακρύνονται από αυτή την πάγια θέση τους. Αυτό δείχνει και η χωρίς αποτέλεσμα πρόταση του Μεταξά τον Ιούνιο του 1938 για σύναψη συμμαχίας με την Αγγλία, στην οποία θα επανέλθει αμέσως μετά τη Συμφωνία του Μονάχου, όταν η Τσεχοσλοβακία διαμελίζεται για να κατευναστεί προσωρινά η επεκτατική διάθεση του Χίτλερ.
Το καθεστώς, πέραν της ιδεολογικής συνάφειας με τη φασιστική Ιταλία και τη ναζιστική Γερμανία, προσπαθεί να μιμηθεί και να αντιγράψει τα καθεστώτα αυτά σ' όλες τις εκφάνσεις τους: προπαγάνδα, οργάνωση της νεολαίας, θέσπιση αστυνομικού κράτους. Η δικτατορία επαίρεται για τη δημιουργία του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», χωρίς να έχει φυσικά να επιδείξει τίποτα το συγκεκριμένο. Οι σκοποί της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, όπως τους ορίζει ο Μεταξάς, είναι «Βασιλεύς! Πατρίς! Θρησκεία! Αναγέννησις της Ελλάδος και καθεστώς της 4ης Αυγούστου». Η συντονισμένη προσπάθεια εξάπλωσης της ΕΟΝ αντί του ιδεολογικού θριάμβου του καθεστώτος ενέχει για τον ίδιο τον Μεταξά μάλλον το στοιχείο της απελπισίας, έναντι του πανδαμάτορος χρόνου, και επιπλέον υπογραμμίζει την έλλειψη ερεισμάτων που διακρίνει τη δικτατορία του. Η εργατική νομοθεσία που προωθεί έχει στόχο την ύφεση των κοινωνικών αντιθέσεων, ενώ η θέσπιση του ΙΚΑ το 1937 βασίζεται σε νομοσχέδια των προηγουμένων κυβερνήσεων και η ασφάλιση αρχίζει να εφαρμόζεται σταδιακά λόγω έλλειψης πόρων.
Το καθεστώς επιδίδεται με σκληρότητα στην καταστολή και στην αστυνόμευση των αντιφρονούντων, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, με βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορίες. Η Αγγλία γνωρίζει άριστα αυτές τις δραστηριότητες τύπου Gestapo, όπως τονίζεται σε σχετικό μνημόνιο. Η πολιτική της όμως δεν εστιάζεται στην ανατροπή του καθεστώτος, αν και το ενδεχόμενο αυτό εξετάζεται και απορρίπτεται, αλλά στην ενίσχυσή του με την απάλειψη εκείνων των χαρακτηριστικών που το καθιστούν αντιδημοτικό και κατά συνέπεια ευάλωτο. Μετά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μεταξάς προσπαθεί να κρατήσει την Ελλάδα ουδέτερη, γεγονός που τη συγκεκριμένη περίοδο συμφέρει και την Αγγλία. Η αρνητική του απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο εκτός από προσωπική του επιλογή είναι και αποτέλεσμα της σταθερής του προσήλωσης στην Αγγλία, όπως έχει αποδείξει με τη στάση του σε ολόκληρη τουλάχιστον την περίοδο της 4ης Αυγούστου. Ταυτόχρονα, όμως, εκφράζει και τη θέληση του ελληνικού λαού στο θέμα αυτό. Ο Γ. Σεφέρης θα γράψει έναν χρόνο αργότερα. «Όταν ήρθε η 28η, δεν μπόρεσε να ιδεί ότι τότε μόνο, και όχι στις εορτές του Σταδίου, ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του, μαζί με την απάντηση που έδωσε στον Grazzi την αυγή. Δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι η ημέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου». (Χειρόγραφο Σεπτ. '41).
Η μικρή βοήθεια που προσφέρουν οι Άγγλοι για να αντιμετωπιστεί η γερμανική επίθεση που αναμένεται, οδηγεί τον Μεταξά στην απόφαση να απορρίψει την προσφορά αυτή. Επαναλαμβάνει, όμως, ότι θα αντισταθεί κατά των Γερμανών. Οι εγγενείς αδυναμίες ενός προσωποπαγούς ολοκληρωτικού καθεστώτος υπογραμμίζονται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο θάνατος του Μεταξά (29 Ιανουαρίου 1941) επέρχεται σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο του πολέμου.
* Ο Προκόπης Παπαστράτης είναι επίκουρος καθηγητής της Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
To obtain more information on the Metaxas project,
send us an e-mail.
If you wish to collaborate, either enter the "Contribute" section or send us an
e-mail. You'll receive instructions on how to follow.
Buy at
Pelekys Books this brand new
book about Metaxas, Greek fascism and Fascist Greece (1936-1941).
Compra en
Libros Pelekys.com este nuevo
libro sobre Metaxas, el fascismo griego y la Grecia fascista (1936-1941)
ETHNIKO.NETKUNSTKAMPFVOLKGEIST PROJECTGRIECHENLAND ERWACHEHRYSI AVGILOGXI.COMMEANDROS.NETMETOPO.GRSYMMAXIA.GRLAOS.GRPELEKYS.COMHELLENIC EMPIREHELLENIC NATIONALISTPATRIOTISMOSKYNAIGEIROSENOTITAANTIBAROE-GRAMMESKRYPHOSCHOLIORETHIMNOWant to link us? Click
here!
THE METAXAS PROJECT -
Some Rights Reserved Contact:
metaxas.project@gmail.com
